Στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών εντοπίσαμε τον κορυφαίο και διεθνώς πολυβραβευμένο «γητευτή» του Διαστήματος. Τον γνωστό Έλληνα Αστροφυσικό Σταμάτη Κριμιζή, ο οποίος κατέχει στο βιογραφικό του 23 σημαντικές αποστολές της NASA και της ESA. Σημαντικό στέλεχος του διαστημικού προγράμματος των ΗΠΑ, αρχικά ως Επίκουρος Καθηγητής στη Σχολή Φυσικής και Αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Αϊόβα συνερευνητής του James Van Allen και αργότερα επικεφαλής Διευθυντής του Τμήματος Διαστημικής στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής (APL) του Πανεπιστημίου Johns Hopkins.
Είναι ο μοναδικός επιστήμονας στον κόσμο που σχεδίασε όργανα τα οποία εξόπλισαν διαστημικά σκάφη και προς τιμήν του το 1999 η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (International Astronomical Union) μετονόμασε τον αστεροειδή «1979 UΗ» σε «8323 Κριμιζής». Επί των ημερών μας μάλιστα τολμά να «αγγίξει» τον Ήλιο.
Σεμνός, χαμογελαστός, ευγενής, φιλόξενος και αναλυτικός ως οικοδεσπότης μας υποδέχθηκε στο γραφείο του εκπέμποντάς μας εντυπωσιακά την απλότητα, το ήθος και τον σεβασμό που τον χαρακτηρίζει για την επιστήμη του και μίλησε στο ethnos.gr. εφ’ όλης της ύλης.
Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε σε ένα νησί του Βορειανατολικού Αιγαίου, στη Χίο και στα εφηβικά σας χρόνια «απολαύσατε» τις ξαστεριές της. Τι θυμόσαστε για εκείνα τα χρόνια που δεν γνωρίζατε ακόμα πως να μελετάτε τα άστρα;
Δύσκολη ερώτηση γιατί πάει πολύ πίσω τη μνήμη. Πριν μάθω να μελετάω τα άστρα, τα κοιτούσα. Δεν μπορείς να το αποφύγεις αυτό όταν βρίσκεσαι σε ένα νησί όπως τη Χίο. Μεγάλωσα στον Βροντάδο πριν ακόμη έρθει εκεί το ηλεκτρικό ρεύμα όπως και στις άλλες περιοχές της Χίου. Ο ουρανός ήταν απόλυτα ξεκάθαρος, χωρίς οπτική ρύπανση. Πραγματικό υπερθέαμα. Μπορούσε να δει κάποιος το Νεφέλωμα και τον Γαλαξία. Θυμάμαι και το πέρασμα μου από παιδί σε έφηβο όταν η κατασκευή των ρουκετών του ρουκετοπόλεμου ήταν ένα είδος τεστ της εφηβείας μας. Ήταν τεστ ευθύνης και οργάνωσης γιατί φτιάχναμε τα συνεργεία, κατασκευάζαμε τις ρουκέτες και κάναμε δοκιμές στο υλικό. Στις πρώτες δοκιμές αν το υλικό ήταν πολύ δυνατό, «σκούσανε» οι ρουκέτες και έπρεπε να το πετύχουμε σωστά. Η διαδικασία αυτή μου έδειξε τι εστί θεωρία και πείραμα και πώς πρέπει να δοκιμάζει κανείς να φτιάχνει, να διορθώνει και να προχωρεί κάτι πολύ βασικό για τον καταρτισμό μου αργότερα.
Ποια εφόδια πρέπει να κατέχουν οι νέοι σήμερα για να «αγγίξουν» τα όνειρά τους;
Η επιδίωξη της αριστείας, η αξιοκρατία, η σκληρή δουλειά και το ήθος είναι σημαντικά όπλα και βασικά εφόδια τα οποία χαρακτηρίζουν την Ευρώπη, την Αμερική και όλες τις προηγμένες χώρες. Διακρίνω ότι στην κοινωνία μας το ήθος δεν συζητείται πια δηλαδή δεν συζητείται καθόλου. Όταν ήμασταν εμείς παιδιά το σωστό ήταν σωστό και το λάθος ήταν λάθος. Εμμέσως το ήθος ήταν μία καθημερινή παραίνεση από τους γονείς μας και από το σχολείο. Αυτό λοιπόν που θέλω να μεταφέρω στους νέους/ες είναι να επιδιώκουν αριστεία, δουλειά, αξιοκρατία και ήθος. Στις ομιλίες που κάνω στα σχολεία της χώρας μας, λέω στα παιδιά ότι υπάρχει μία λέξη ακόμα που έχει μεγάλη σημασία. Λέγεται αξιολόγηση και είναι τοξική στην Ελλάδα ενώ δεν θα έπρεπε. Μόνο με αξιολόγηση μπορεί να υπάρξει αξιοκρατία διαφορετικά η χώρα θα συνεχίσει να «σέρνεται» όπως και στο παρελθόν. Θα είναι μακροχρόνιο αυτό το «ταξίδι» για την αξιοκρατία και την αξιολόγηση και αν υπάρξει ποτέ «εμπνευσμένη» πολιτική ηγεσία πρέπει να τα θέσει σε απόλυτη προτεραιότητα.
Η πρώτη σας «έξοδος» στο Διάστημα ήταν τον Νοέμβριο του 1964 όπου έγινε η διπλή αποστολή στον Άρη και συμμετείχατε ενεργά. Γιατί κρίθηκε επιτυχημένη;
Καταρχήν οποιαδήποτε αποστολή πάει σε καινούργιους προορισμούς θα κάνει ανακαλύψεις. Το 1964 έγινε διπλή αποστολή των Mariner 3 και 4. Η συμβολή μου μαζί με τον Καθηγητή James Van Allen βασιζόταν στο αν υπήρχαν ζώνες ακτινοβολίας παρόμοιες με της Γης στο μαγνητικό πεδίο του Άρη. Είχα κατασκευάσει έναν αισθητήρα που ξεχώριζε τα πρωτόνια από τα ηλεκτρόνια και αποτελούσε καινοτομία. Ποτέ ένας τέτοιος μετρητής δεν είχε πάει στο Διάστημα. Οι θεωρίες έλεγαν πως ο Άρης επειδή έχει περίπου την ίδια περιστροφή με τη Γη μέρα-νύχτα αν και σχετικά πολύ μικρότερος της Γης σε μέγεθος, διέθετε μαγνητικό πεδίο. Ήταν γεγονός αναπάντεχο ότι τελικά ο Άρης δεν είχε καν μαγνητικό πεδίο επομένως δεν είχε και Ζώνες Ακτινοβολίας Van Allen. Δεν ήταν όμως αυτή η πιο σημαντική ανακάλυψη από το Μariner 4. Οι φωτογραφίες της επιφάνειας του απέδειξαν ότι ο πλανήτης ήταν μία έρημος και η ατμοσφαιρική του πίεση ήταν παρά πολύ χαμηλή ήτοι 0,6% της ατμόσφαιρας της Γης. Έτσι όλες οι φαντασιώσεις από τις αρχές του 20ου αιώνα που μέσα από τα τηλεσκόπια της Γης έβλεπαν ζωή και αρδευτικό σύστημα κατέληξαν παρανοήσεις και έκλεισε το κεφάλαιο της ανθρωπότητας που έλεγε ότι ο Άρης έχει πολιτισμό και πιθανόν τον κατοικούν νοήμονα όντα.
Σύμφωνα με τη διαστημική ορολογία ο «τσουρουφλισμένος» Ερμής, η «καυτή» Αφροδίτη, ο «ψυχρός» Άρης, οι «αέριοι γίγαντες» Δίας και Κρόνος, οι «παγωμένοι πλανήτες» Ουρανός και Ποσειδώνας όπως και οι δορυφόρους τους ανήκουν στο Ηλιακό μας Σύστημα. Τι ιδιαιτερότητες έχουν;
Η Αφροδίτη, ο Ερμής και ο Άρης διακρίνονταν με γυμνό μάτι από την αρχαιότητα. Τον Ερμή δύσκολα μπορούμε να τον δούμε γιατί είναι κοντά στον Ήλιο και διακρίνεται μόνο πολύ πρωί ή το βράδυ στο λυκόφως. Τον ήξεραν όμως οι αρχαίοι όπως τον Δία και τον Κρόνο. Και οι τέσσερις είναι οι λεγόμενοι «γήινοι πλανήτες». Ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους διότι είναι βραχώδεις ενώ οι απώτεροι πλανήτες είναι αέριοι, κάποιοι έχουν τεράστιες ποσότητες πάγου νερού στους δορυφόρους τους και κάποιοι άλλοι (Ουρανός και Ποσειδώνας) πολύ πάγο μεθανίου.
Ο Δίας αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και λίγο ήλιο και δεν έχει επιφάνεια όμως σε ακραία ατμοσφαιρική πίεση πλησιάζοντας στα βαθύτερα στρώματα το υδρογόνο στερεοποιείται σε μέταλλο γι’ αυτό και έχει τεράστιο μαγνητικό πεδίο, δέκα φορές πιο ισχυρό από αυτό της Γης. Σχετικά με τον Κρόνο, με το πέρασμα του δορυφόρου Cassini ο αριθμός των ανακαλύψεων ήταν τεράστιος. Ανακαλύψαμε ότι οι δακτύλιοι του Κρόνου συνιστούνται από σκόνη πάγου και πέφτουν σαν βροχή μέσα στην ατμόσφαιρα αλλά αναδημιουργούνται συνεχώς.
Όσον αφορά τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα, τα τελευταία 2 χρόνια γίνεται μία σημαντική διαφοροποίηση λόγω των συστατικών που κρύβονται κάτω από την ατμόσφαιρα του υδρογόνου και ήλιου(νερό, μεθάνιο και αμμωνία) και συζητάμε τώρα για αποστολές προς αυτούς. Την βραδιά της Πρωτοχρονιάς εφέτος περάσαμε με το Νew Ηorizons από την Έσχατη Θούλη (Ultima Thule) και «κοιτάξαμε» ένα πολύ μικρό σώμα που έχει διαστάσεις γύρω στα 34 χιλιόμετρα. Αυτά τα σώματα σε αυτές τις αποστάσεις (μιλώντας για έξι δισεκατομμύρια χιλιόμετρα από τον Ήλιο) έχουν μείνει στη μορφή και στα συστατικά που είχαν όταν δημιουργήθηκε το ηλιακό μας σύστημα πριν 4.5 δισεκατομμύρια χρόνια. Αυτά τα μικρά σώματα ή αλλιώς Ζώνη του Κάιπερ έχουμε ενδείξεις ότι υπάρχει πάγος νερού. Το νερό λοιπόν αποδεικνύεται εξαρχής το συστατικό του ηλιακού συστήματος και διέπει όλα τα ουράνια σώματα που έχουμε εξερευνήσει μέχρι τώρα.
Ενδέχεται ο Εγκέλαδος να κρύβει κάποια μορφή εξωγήινης μικροβιακής ζωής;
Οπωσδήποτε. Με το Cassini περάσαμε σε ύψος μόλις 25 km(δύο φορές πιο ψηλά από όπου περνούν τα αεροπλάνα στη Γη) και μέτρησε τα συστατικά των πιδάκων του νότιου πόλου. Αποδείχτηκε ότι κάτω από το φλοιό του πάγου νερού που καλύπτει την επιφάνεια του υπάρχει ένας υπόγειος υγρός ωκεανός. Κάτω από τον ωκεανό και λόγω της παλιρροιακής τριβής που γίνεται εξαιτίας της εγγύτητας του Εγκέλαδου με τον Κρόνο, υπάρχει ενέργεια που ζεσταίνει το εσωτερικό του ωκεανού και μέσα σε αυτό το βάθος γίνεται μία διάβρωση πετρωμάτων μέσω της κυκλοφορίας του νερού. Στο νότιο πόλο του μάλιστα σπάει ο πάγος και βγαίνουν πίδακες νερού από ρωγμές που όμως δεν είναι μόνο νερό. Υπάρχουν ίχνη αζώτου, οργανικές ουσίες, μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα, μονοξείδιο του άνθρακα, άλατα και περίπλοκες ουσίες τις οποίες δεν μπόρεσε να μετρήσει το Cassini διότι δεν είχε τα κατάλληλα όργανα. Ανακαλύφθηκε όμως μοριακό υδρογόνο. Τι σημαίνει αυτό; Είναι γνωστό ότι το μοριακό υδρογόνο βρίσκεται στις ρωγμές στο βάθος των ωκεανών της Γης όπου υπάρχουν γαιοσκώληκες άρα για να υπάρχει αυτό το μοριακό υδρογόνο σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχει κάποια μορφή μικροβιακής ζωής στον Εγκέλαδο. Αυτά τα φαινόμενα θα εξερευνηθούν, συζητάμε ήδη για αποστολές στον Εγκέλαδο οι οποίες θα εστιάσουν την έρευνά τους στην πιθανή ύπαρξη κάποιας βιολογικής δραστηριότητας.
Είναι η Αστροβιολογία η νέα ειδικότητα του Διαστημικού μέλλοντος;
Η Αστροβιολογία ήταν πάντοτε ένας στόχος του διαστημικού προγράμματος, ως γενικός αντικειμενικός σκοπός. Είναι η γη μοναδική; Είμαστε μόνοι; Υπάρχει βιολογική δραστηριότητα στο ηλιακό μας σύστημα ή κάπου αλλού στον Γαλαξία και στο Σύμπαν; Αυτές οι ερωτήσεις δεν έχουν απαντηθεί επομένως θα συνεχίσουν να είναι ερωτήσεις. Όσο πιο εξειδικευμένες παρατηρήσεις μπορούμε να κάνουμε που να εστιαστούν στην ανακάλυψη κάποιου είδους χημείας και βιολογικής δραστηριότητας, τόσο αυτός ο κλάδος της Βιολογίας θα συνεχίσει να εξελίσσεται. Διότι αγγίζει την υπαρξιακή ερώτηση της ζωής. Για φανταστείτε να αποδειχθεί ότι υπάρχει κάποια βιολογική δραστηριότητα στον Άρη, παραδείγματος χάριν στις υπόγειες δεξαμενές που υπάρχει υγρό νερό και να φέρουμε δείγματα από αυτές στη Γη, να τις μελετήσουμε στο εργαστήριο και να επιβεβαιώσουμε απολιθωμένα μικρόβια ή πραγματικά ζωντανά μικρόβια; Αυτό θα είναι ανατρεπτική ανακάλυψη. Θα έχουν πρόβλημα και ορισμένες θρησκείες.
Ο Αστεροειδείς Eros που ανήκει στα «μπάζα» του διαστήματος θα μπορούσε να απειλήσει επικίνδυνα τη Γη; Τι προγραμματισμός υπάρχει για το 2022 σχετικά με την πρώτη δοκιμή πλανητικής άμυνας;
Κάποιοι αστεροειδείς σαν τον Έρωτα που έχουν ελλειπτικές τροχιές με περιήλιο πιο κοντά στον Ήλιο από ότι η τροχιά της Γης κάποτε ενδέχεται να μας απειλήσουν. Υπάρχει ένα πρόγραμμα το DART(Double Asteroid Redirection Test - Δοκιμή Εκτροπής του Αστεροειδή Δίδυμου) το οποίο το κατασκευάζουμε στο Johns Hopkins και ο σκοπός του είναι να πλησιάσουμε τον αστεροειδή Δίδυμο που είναι ένας μεγάλος βράχος και έχει ένα μικρό δορυφόρο και να προσπαθήσουμε να ρίξουμε το διαστημόπλοιο με μεγάλη ταχύτητα πάνω στο δορυφόρο και έπειτα να μετρήσουμε κατά πόσον άλλαξε την τροχιά του. Αυτή είναι μία δοκιμή για το πόσο θα μπορέσει η Γη κάποτε να αμυνθεί αν κάποιος αστεροειδής κατευθύνεται σε αναμενόμενη σίγουρη σύγκρουση μαζί της. Είναι ένα τεστ που θα γίνει για πρώτη φορά. Στη δουλειά μας εμείς οτιδήποτε κάνουμε είναι για πρώτη φορά (γέλιο). Η εκτόξευση του DART θα γίνει Ιούλιο 2021 και σύγκρουση με το Δίδυμο τον Σεπτέμβριο 2022. Σχετικά όμως για τον αστεροειδή Eros που αναφέρατε είμαστε ασφαλείς για τουλάχιστον 13 εκατομμύρια χρόνια!
Θα μπορέσουμε εμείς οι γήινοι να πραγματοποιήσουμε διαστρικά ταξίδια;
Πιστεύω πως όχι. Οι αποστάσεις στο Διάστημα είναι τεράστιες. Το πιο κοντινό πλανητικό σύστημα είναι το Άλφα Κενταύρου σε απόσταση 41 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Είναι 2.000 φορές πιο μακριά από εκεί που έχει φτάσει το Voyager, το γρηγορότερο διαστημόπλοιο που στείλαμε ποτέ στο Διάστημα. Αν είχαμε ένα διαστημόπλοιο έξι φορές πιο γρήγορο από το Voyager, δηλαδή 350.000χιλ./ώρα, για ταξίδι μετ’ επιστροφής στο Άλφα Κενταύρου θα χρειαστεί 26.000 χρόνια! Οι αποστάσεις είναι τόσο τεράστιες άρα και οι δυνατότητες για να φτάσουμε σε κάποιο προορισμό εκτός του ηλιακού μας συστήματος είναι μηδαμινές.
Σκεφτείτε λίγο τη Γη μας. Έχει ηλικία 4,5 δισεκατομμύρια έτη. Οι άνθρωποι υπάρχουν στη Γη ένα με δύο εκατομμύρια χρόνια. Ο πολιτισμός υπάρχει τα τελευταία ας πούμε 10.000 χρόνια. Ανακαλύψαμε τα ραδιοκύματα πριν από περίπου 100 χρόνια, εκπέμποντας σήματα από τους ραδιοσταθμούς και τις τηλεοράσεις ότι υπάρχουμε, ότι είμαστε εδώ, που σημαίνει ότι αυτά τα σήματα έχουν ταξιδέψει 100 έτη φωτός. Αν σκεφτούμε ότι η διάμετρος του Γαλαξία είναι 150.000 έτη φωτός φανταστείτε πόσο μακριά είναι τα άλλα ηλιακά συστήματα. Συν του ότι δεν ξέρει κανένας ότι είμαστε εδώ αφού μόνο τα τελευταία 100 χρόνια έχουμε δώσει σήματα ζωής ενώ η Γη υπάρχει 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Εάν είχε υπάρξει κάποιος πολιτισμός στο Γαλαξία που κοίταξε κάποτε προς την περιοχή μας οι πιθανότητες είναι ότι δεν θα βρήκε τίποτα.
Τελικά είμαστε ή δεν είμαστε μόνοι μας στο Σύμπαν;
Οπωσδήποτε όπου υπάρχει βιολογική δραστηριότητα υπάρχει και πολιτισμός. Είναι εγωιστικό να πιστεύουμε ότι είμαστε η μόνη σφαίρα στο Σύμπαν που έχει αυτού του είδους τη δραστηριότητα. Ο Μητρόδωρος ο Χίος (Έλληνας φιλόσοφος του 4ου αιώνα π.Χ.) στο Περί Φύσεως σύγγραμμα του είχε πει πολύ εύστοχα: το να πιστεύει κανείς ότι η ζωή αναπτύχθηκε μόνο στη Γη είναι το ίδιο σαν να πιστεύει ότι από όλους τους σπόρους που έσπειρε ο γεωργός σε ένα χωράφι μόνο ένας φύτρωσε. Δεν ξέρω αν θα έχουμε ποτέ αποδείξεις εκτός αν ανακαλύψουμε καινούργιους νόμους της Φυσικής που θα μας επιτρέπουν να κινούμαστε με μεγαλύτερη ταχύτητα από αυτή του φωτός.
Το 2018 πραγματοποιήθηκε η εκτόξευση μιας «τολμηρής» αποστολής που θα εξέταζε το ηλιακό στέμμα. Υλοποιήθηκε το όραμα σας;
Ναι. Περάσαμε ήδη από τον Ήλιο δύο φορές στις 5 Νοεμβρίου και στις 4 Απριλίου. Το διαστημόπλοιο «Parker Solar Probe» από τη Γη πήγε στην άλλη πλευρά του Ήλιου. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες κατεβάζει δεδομένα, κάνουμε παρατηρήσεις και συγκεντρώνουμε πληροφορίες. Έχουμε ακόμα περί τις 24 τροχιές γύρω από τον Ήλιο και κάθε φορά το διαστημόπλοιο θα πηγαίνει όλο και πιο κοντά. Στα τελευταία περιήλια, η απόσταση θα φτάσει τα 6.000.000 χιλιόμετρα από την επιφάνεια του Ήλιου. Αυτό σημαίνει ότι το αλεξήλιο του διαστημοπλοίου, δηλ. η επιφάνεια που είναι συνεχώς στραμμένη προς τον Ήλιο θα έχει φτάσει σε θερμοκρασία τους 1.377 βαθμούς Κελσίου! Αυτό είναι κάτι το οποίο δεν ήταν δυνατόν να συμβεί τα τελευταία 50 χρόνια γιατί δεν υπήρχε τεχνολογία. Την αναπτύξαμε όμως στο εργαστήριό μας και έτσι έγινε δυνατή αυτή η αποστολή.
Τι πρόκειται να γίνει στην Αθήνα το 2022;
Ο Διεθνής Διαστημικός Οργανισμός Έρευνας (COSPAR) με έδρα το Παρίσι διοργανώνει τα Συνέδρια Διαστημικής Επιστήμης κάθε δύο χρόνια σε διαφορετική ήπειρο. Το Γραφείο Διαστημικής Έρευνας και Τεχνολογίας της Ακαδημίας Αθηνών σε συνεργασία με την εταιρία AFEA, έχει αναλάβει την ευθύνη για το Συνέδριο του 2022 που θα διεξαχθεί στην Αθήνα και εμείς ως οι επικεφαλείς συντονιστές της Εθνικής Επιτροπής Διαστημικών Ερευνών θα το οργανώσουμε. Θα έρθουν περίπου 3.500 επιστήμονες από όλο τον κόσμο και θα γίνουν οι πιο σημαντικές ανακοινώσεις για ανακαλύψεις στο Διάστημα. Αυτό το συνέδριο δεν έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα και ελπίζουμε ότι θα είναι μια μεγάλη επιτυχία.
Σας ευχαριστούμε θερμά
Συνέντευξη: Βίκη Κουτρή
Φωτογραφίες: Βίκη Κουτρή
Το βιβλίο «Ταξίδι στο Ηλιακό Σύστημα Από τον Ερμή στον Πλούτωνα σε 50 χρόνια»
του Σταμάτη Κριμιζή σε συνεργασία με τον Βαγγέλη Πρατικάκη
είναι από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
πηγή :// ethnos.gr/